Toksoplazmoza jest szeroko rozpowszechnioną na świecie chorobą pasożytniczą. Wywołuje ją Toxoplasma gondii – pasożyt wewnątrzkomórkowy tkanek u ludzi i różnych gatunków kręgowców (głównie ssaków takich jak drapieżne, gryzonie, parzystokopytne oraz ptaków). W Polsce występować może nawet u około połowy populacji ludzi, jednak ujawnia się tylko w szczególnych wypadkach. Jest to choroba odzwierzęca czyli zoonoza. Do zarażenia dochodzi przez spożycie cyst lub oocyst. Jedynym gatunkiem, u którego dochodzi do fazy płciowej toksoplazmozy i wydalania oocyst z odchodami są koty. Stąd też często kojarzone są jako główne źródło zakażeń tym pasożytem. Czy na pewno koty stanowią realne zagrożenie zarażeniem T.gondii?
Drogi zarażenia
Do zarażenia dochodzi najczęściej drogą doustną poprzez spożycie cyst z pokarmem pochodzenia zwierzęcego lub zanieczyszczonych oocystami warzyw, owoców i wody. Toxoplasma gondii wnika do ciała żywiciela i uwalnia sporozoity z oocyst albo bradyzoity z cyst tkankowych. W jelicie cienkim przekształcają się one w tachyzoioty, które mają zdolność ruchu więc rozprzestrzeniają się i co za tym idzie namnażają się po całym organizmie. Rozwijać mogą się w każdej tkance oraz narządzie. Do najczęstszej kolonizacji dochodzi w tkance nerwowej i mięśniowej.
Najczęstszymi drogami zarażenia są:
-surowe lub niedogotowane mięso z cystami*,
-warzywa, owoce lub woda zanieczyszczona oocystami,
-przeniesienie oocyst na błonę śluzową (np. przy krojeniu mięsa),
-zarażenie śródmaciczne (przez łożysko),
-kontakt z krwią zarażonych zwierząt.
*Dotyczy to mięsa wieprzowego, baraniego, koziego oraz drobiowego od kur z chowu przemysłowego. Ale nie oznacza to, że inne gatunki nie mogą zostać skażone tym pierwotniakiem.
Objawy u ludzi
Toksoplazmoza u ludzi może być nabyta lub wrodzona (zarażenie przez łożysko). Toksoplazmoza nabyta jest chorobą odzwierzęcą. Dorośli ze sprawnie funkcjonującym układem odpornościowym często przechodzą ją bez wyraźnych objawów lub skąpoobjawowo. Objawy przypominają przebieg grypy-stany podgorączkowe, osłabienie, bóle głowy i mięśni, powiększenie węzłów chłonnych okolicy głowy. Ciężki przebieg obserwuje się w przypadku niedoborów odporności takich jak wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności, immunosupresja czy długotrwała terapia środkami przeciwzapalnymi. Zarażenie Toxoplsama gondii jest szczególnie niebezpieczne dla ciężarnych kobiet. Może dojść do zarażenia płodu, mowa wtedy o toksoplazmozie wrodzonej. W wyniku tej choroby może dojść do poronienia lub ciężkich uszkodzeń u noworodka. Pasożyty te zakłócają prawidłowy rozwój różnych narządów, szczególnie układu nerwowego (np. może wystąpić wodogłowie, zwapnienia w mózgu, padaczka). U niektórych dzieci objawy zarażenia pojawiają się 3-12 miesięcy po urodzeniu. Występują uszkodzenia w centralnym układzie nerwowym oraz w gałkach ocznych. Do zarażenia płodu dochodzi prawie wyłącznie w przypadku pierwotnego zarażenia kobiety w ciąży. Toksoplazmoza wrodzona może pojawić się tylko podczas jednej ciąży. Kolejne nie są zagrożone.
Objawy u kotów
Większość zarażonych kotów nie wykazuje objawów klinicznych. W przypadku postaci przewlekłej – cysty w tkankach, choroba o małym znaczeniu, zazwyczaj brak objawów klinicznych, o ile nie dojdzie do immunosupresji (np. przy FIV, FeLV, FIP) lub powikłań ze strony chorób towarzyszących. Dochodzi wtedy do wzrostu liczby pasożytów, powodując ostrą odpowiedź zapalną. W postaci klinicznej obserwuje się objawy niespecyficzne takie jak: apatia, brak apetytu, gorączka, utrata masy ciała oraz zaburzenia widzenia, reakcje na światło, zaburzenia oddychania, objawy neurologiczne. W przypadku kotek ciężarnych może dochodzić do ronienia lub śmierci kociąt przed odsadzeniem.
Czy koty mogą zarazić toksoplazmozą?
Kot jako jako żywieciel ostateczny T.gondii może wydalać z kałem oocysty- formy rozwojowe. Jednak kot jako bezpośredni czynnik zakaźny dla człowieka stanowi znaczenie marginalne (występowanie oocyst w kale kotów to rzadkość – 0,8%). Ponadto dopiero po 2-5 dniach od wydalenia, oocysty przechodzą sporulację i stają się inwazyjne, zachowując zdolność zarażenia przez wiele miesięcy. W czasie inwazji kot wydala jaja przez dwa tygodnie po zarażeniu pierwotnym. Następnie produkcja spada. Przez 6 miesięcy może dochodzić do reinwazji. Koty zarażają się najczęściej zjadając upolowane gryzonie i ptaki lub surowe mięso i narządy wewnętrzne zarażonych zwierząt. W obawie przed zarażeniem nie ma powodów do oddawania kotów na czas ciąży. Jeśli przeszliśmy zakażenie w przeszłości, kot nie stanowi żadnego zagrożenia.
Co robić, aby koty nie stanowiły zagrożenia dla ludzi?
Mówi się, że najprostsze zasady są najlepsze. Nie inaczej jest w przypadku zapobiegania toksoplazmozie. Tu kluczowe jest przestrzegać higieny! Zarówno własnej jak i kociej.
- Codzienne sprzątaj kocią kuwetę (nie dochodzi do sporulacji oocyst);
- Zachowaj higienę podczas opróżniania kuwety (korzystanie z łopatek, dokładne mycie rąk po sprzątaniu);
- Nie dopuszczaj do polowania przez koty na gryzonie i ptaki;
- Karmiąc koty mięsem, wybieraj tylko te ze sprawdzonego źródła;
- Myj deskę, naczynia, noże i ręce po przygotowaniu kocich posiłków.
Jak zapobiegać zachorowaniu na tokosoplazmozę?
Zdolność oocyst do zarażania może się utrzymywać w niskich temperaturach przez wiele tygodni. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo mięsa to wysoka temperatura tj. gotowanie/pieczenie w co najmniej 67℃ dezaktywuje tego pierwotniaka. W przypadku mrożenia mięsa to dopiero po 72h przy minimum -20℃ nie stwierdza się zdolności do zarażenia przez oocysty.
By uniknąć zarażenia należy:
- Myć ręce zawsze po kontakcie ze zwierzętami, przed przygotowaniem posiłku i przed jedzeniem, po czyszczeniu kociej kuwety i każdym kontakcie z ziemią czy piaskownicą;
- Używać rękawic przy pracach w ogrodzie;
- Myć warzywa i owoce;
- Nie próbować surowego mięsa;
- Dokładnie myć deskę do krojenia, naczynia, noże i ręce po kontakcie ze surowym mięsem oraz brudnymi warzywami i owocami;
- Chronić żywność przed owadami.
Bibliografia:
1. F.W.K. Smith Jr , L. P. Tilley 2020. 5 MINUT KONSULTACJI WETERYNARYJNEJ PSY I KOTY
2. Hempel-Zawitkowska J. (red.nauk.), 2013. Zoologia dla uczelni rolniczych. PWN, Warszawa
3. Stowarzyszenie Polska Rada Konsultacyjna ds. Parazytoz Zwierząt Towarzyszących ESCCAP Polska, 2016, Broszura informacyjna Toksoplazmoza Jak jej zapobiegać?