Żywienie domowe kota – tania i zdrowa dieta

Z roku na rok wzrasta świadomość opiekunów kotów. Zdrowe, odpowiednie żywienie, dostosowane do potrzeb danego gatunku cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Na rynku zoologicznym mamy ogromny wybór produktów dla kotów, są to karmy bytowe, przysmaki, karmy uzupełniające czy dodatki paszowe. Coraz częściej wybierane są gotowe produkty jakości premium i super premium. Wśród opiekunów są też tacy, którzy samodzielnie przygotowują posiłki dla swoich kotów. Kupując gotowe karmy czy samodzielnie komponując posiłek, należy pamiętać, że koty to bezwzględni mięsożercy, należący do rzędu drapieżników.  W naturze zdobywały pokarm, polując na drobne ssaki, małe gady, ptactwo czy też owady.  Stając się kotami domowymi, karmionymi przez człowieka, ich żywienie uległo pewnym zmianom. Zmiany te dotyczą poszerzenia jadłospisu kota o mięsa i podroby pochodzące od zwierząt, na które sam nie polował. Jednak jego żywienie wciąż jest oparte o wysoko strawne białko pochodzące z mięs i śladową ilości węglowodanów.

Co to jest dieta domowa ?

Mówiąc o żywieniu domowym, mamy na myśli samodzielnie przygotowane posiłki specjalnie dla kota. Domowe żywienie może być w formie surowej, znane pod nazwami BARF lub RAW, lub posiłki po obróbce termicznej tj. gotowaniu. W przypadku niektórych schorzeń kot musi dostawać posiłki gotowane, natomiast zdrowy kot może być karmiony surowizną lub gotowanym. Oczywiście, taki model żywienia to nie samo mięso! Jadłospis kota obejmuje mięso, podroby, jajka wraz z odpowiednimi dodatkami paszowymi i w wyjątkowych sytuacjach warzywami. Ilość poszczególnych składników ma swoje proporcje dostosowane do potrzeb konkretnego kota. Tutaj nic nie może być robione „na oko”. Żywienie domowe to nie resztki z naszego obiadu, żadna wędlina czy inne ludzkie jedzenie!

Karmienie domowe – wady i zalety

Samodzielne przygotowywanie posiłków dla kota, ma wiele zalet

• Wiemy, co je nasz kot – niestety składy karm nie zawsze są jasne i klarowne, ulegają także zmianom i nie do końca możemy powiedzieć, że wiemy, co zjada nasz zwierz. W przypadku samodzielnie przygotowanego posiłku mamy pewność co i w jakiej ilości zostało użyte.
• Łatwiej dostosować dietę do indywidualnych potrzeb/ predyspozycji smakowych – nasz kot nie lubi wołowiny, po prostu nie używamy jej. Ma nietolerancję pokarmową na kurczaka, też go unikamy. Ma zbyt luźną kupę po większej ilości podrobów- też dostosowujemy ich ilość w posiłku. Ma zbadany niedobór/nadmiar danego pierwiastka/witamin w surowicy – zwiększamy/zmniejszamy jej podaż. 
• Niższe koszty żywienia – średnie dzienne koszty żywienia są znacznie niższe w porównaniu do żywienia karmami. O ile nie wybieramy zakupów w najdroższych sklepach lub egzotycznych mięs.
• Smakowitość – domowe posiłki, są znacznie atrakcyjniejsze pod względem smaku dla naszych mruczków. Większość kotów bez  problemów przestawia się na domowe posiłki.
• Brak konserwantów, zagęstników i ulepszaczy smaku

Jeśli chodzi, o wady należy tu wymienić

O czym należy pamiętać?

Układając dietę domową dla kota, należy:

• Określić jego zapotrzebowanie na energię metaboliczną, uwzględniając masę ciała, stan fizjologiczny, aktywność fizyczną oraz warunki bytowania,
• Na podstawie zapotrzebowania na energię określić zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, mineralne i witaminy,
• Wybrać surowce, które posłużą do przygotowania pokarmu,
• Zbilansować dobową dawkę pokarmową pod względem składników odżywczych, witamin i minerałów; na tym etapie uwzględniamy suplementy i inne dodatki bioaktywne,
• Mieć świadomość, że jadłospis musi uwzględniać różne zamienniki (składniki) w taki sposób, aby dieta była odpowiednio zbilansowana.

Dieta kota domowego musi:

• Być bogata w białko pochodzenia zwierzęcego;
• Być bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego;
• Być uboga w węglowodany – w naturalnej kociej diecie, węglowodany nie przekraczają 5%;
• Dostarczać niezbędną ilość witamin i związków mineralnych;
• Dostarczać odpowiednią ilość kalorii.

BIAŁKO w diecie kota

Białko jest niezbędnym składnikiem diety kotów. W zależności od pochodzenia dostarcza 45 -50% energii w postaci glukogennych aminokwasów.

Białka organizmu zbudowane są z aminokwasów. Wyróżnia się 23 aminokwasy, część z nich wytwarzana jest w organizmie (endogenne), a inne muszą być dostarczone z pożywieniem (egzogenne). Koty są zdolne do syntezy 11 aminokwasów (alanina, asparagina, cysteina, glutamina, glicyna, prolina, hydroksyprolina, seryna, tyrozyna). Aminokwasy, które muszą być dostarczone w pożywieniu to arginina, histydyna, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, fenyloalanina, tauryna, walina. Aminokwasem o największym znaczeniu dla organizmu kota jest tauryna. Nie można jej pominąć podczas układania dawki. Żeby pokryć zapotrzebowanie na nią, należy dodatkowo ją dostarczać. Poza tauryną koty są wrażliwe na niedobór argininy w pokarmie. Objawy niedoboru mogą wystąpić nawet w ciągu kilku godzin od spożycia posiłku niezawierającego argininy.

Zapotrzebowanie na białko u kotów jest odwrotnie proporcjonalne do jego jakości, tzn. im ma ono wyższą wartość biologiczną, tym zapotrzebowanie na nie jest mniejsze.

TŁUSZCZ w diecie kota

Tłuszcz pokarmowy to mieszanina związków chemicznych o hydrofobowej naturze, określanych jako lipidy. W żywieniu kotów stanowią one jedno z głównych źródeł energii. Dostarczają energię komórkom organizmu, a także pełnią wiele ważnych ról metabolicznych i są niezbędne w procesie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

WĘGLOWODANY w diecie kota

Na ogół koty nie potrzebują ich spożywać – nie ma nawet określonego niezbędnego minimum. Mają jednak one swoją rolę w organizmie. Pomagają w trawieniu, wspomagając perystaltykę jelit. Koty żyjące w naturze nie spożywają ich bezpośrednio, a jedynie mogą je pozyskać z tego, co znajduje się w trzewiach ofiary. Naturalna ilość węglowodanów spożywanych przez koty to ok. 5%. Koty nie mają amylazy ślinowej, która trawi węglowodany w jamie ustnej. Trawienie ich zachodzi dopiero w jelitach. Nadmiar węglowodanów w diecie może powodować otyłość, ponieważ niespożytkowane odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej.

WODA w diecie kota

Zapotrzebowanie na wodę wynosi średnio 45-65 ml/kg masy ciała. Pokarm zawierający powyżej 67% wody zaspakaja dzienne zapotrzebowanie dla zdrowych zwierząt, taką wilgotność posiadają jedynie karmy mokre lub żywienie domowe.

WITAMINY I ZWIĄZKI MINERALNE w diecie kota

Poza białkiem i tłuszczem każdy organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje witamin i związków mineralnych. Zarówno nadmiar, jak i niedobór jest szkodliwy dla zdrowia. Bilansując dawkę dla kota, należy trzymać się zalecanych wartości składników odżywczych. Szczególnie ważne jest, by zwracać uwagę na zawartość wapnia, fosforu sodu, potasu, magnezu, chloru, jodu, witaminy A i D. Istotne jest także utrzymanie odpowiedniego stosunku wapnia do fosforu oraz sodu do potasu.

Zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze znaleźć można w wytycznych żywieniowych – FEDIAF (The European Pet Food Industry). Są one dostępne także w języku polskim.

ZAPOTRZEBOWANIE KALORYCZNE

Zapotrzebowanie kaloryczne zależne jest od masy ciała, wieku, aktywności i stanu fizjologicznego kota. Do wyliczenia tego zapotrzebowania można wykorzystać wzory.  Pierwszy z nich to wzór na spoczynkowe zapotrzebowanie na energię (RER– ang. resting energy requirement), który mówi nam o ilości energii, jakiej kot potrzebuje do podstawowej przemiany materii (trawienie pokarmu, bicie serca, wydalenie, oddychanie itd.). 

Kolejny z nich to wzór na dzienne zapotrzebowanie na energię metaboliczną (DER – ang. daily energy requirement). Czyli energia potrzebna do aktywnego funkcjonowania. Zależna jest ona od aktywności ruchowej kota, jego wieku, stanu fizjologicznego (np. ciąża, karmienie kociąt) i stanu zdrowia.

Współczynnik k wynosi: 

Koty dorosłe:
dorosły kastrowany = 1,2
dorosły niekastrowany = 1,4
otyły, mało aktywny = 1,0
wymagający odchudzania = 0,8
odżywianie w intensywnej terapii = 1,0
odzyskiwanie odpowiedniej masy ciała w okresie rekonwalescencji = 1,2 – 1,4

Komponenty w żywieniu domowym

Układając przepis na zdrowy posiłek należy uwzględnić w jego składzie nie tylko „czyste” mięso ale i podroby, mięsne kości, żółtka jaj i nieco warzyw. Ten zdrowy skład warto wzbogacić dodatkowymi witaminami i elementami które są ważnymi suplementami diety mruczka.

• Mięso to podstawowy komponent diety. Jest źródłem pełnowartościowego białka i tłuszczu, a także źródłem wody (70-80%), które u kotów jest bardzo ważne. Rodzaje mięs, które można podawać to: kaczka, indyk, kurczak, królik, jagnięcina, baranina, cielęcina, wołowina, przepiórki. Ważne by pochodziły ze sprawdzonego źródła. Im więcej mięs tym lepiej. Nie powinno podawać się mięsa z dzika. Także należy uważać na wieprzowinę. Albo podawać ją ugotowaną lub pochodzącą z terenów wolnych od choroby Aujeszkiego. Mięso powinno być tłuste kat. 2 lub 3. Mięso stanowi 50-80% dziennej porcji.
• Podroby to przede wszystkim doskonale przyswajalne białko, zawierają dużą ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz są źródłem wielu witamin i aminokwasów. W podrobach znajdziemy witaminy, które doskonale uzupełniają mięsną dietę. Jednak zawierają duże ilości fosforu. Ze względu na wysoki stosunek fosforu do wapnia, ilość podrobów w diecie musi być kontrolowana, żeby nie doprowadzić do nadmiernej podaży tego pierwiastka. Z tego względu ilość podrobów nie powinna stanowić więcej niż 15-20% mięsnej diety. Podroby także wpływają rozluźniająco na stolec. Dokładna ich ilość powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb kota, tak by kał nie był zbyt luźny. Podobnie jak w przypadku mięsa, przy wyborze podrobów, ważna jest różnorodność.  Można  stosować żołądki, mózg, płuca, serca, wątrobę, nerki, ozory. Serca zbudowane są z mięśnia, więc można je potraktować jako formę pośrednią między mięsem a podrobami. Dlatego udział serc w diecie może być troszkę większy niż pozostałych. Zawierają spore ilości tauryny, fosforu, cynku, żelaza, miedzi, manganu. Natomiast wątroba jest bogata w witaminę A, E, K, witaminy z grupy B i wiele innych. Jej udział w diecie musi być  ściśle kontrolowany, i nie powinien przekraczać 5% mięsnej diety.  Duża zawartość witaminy A w wątrobie może przyczynić się do zbyt dużej podaży i doprowadzić do nadmiaru tej witaminy.  W pierwszej kolejności „przedawkowanie” może objawiać się biegunką, a dalej ciągnąć za sobą poważne konsekwencje zdrowotne.
• Mięsne kości  to przede wszystkim źródło wapnia, który jest równoważnikiem dla fosforu. Poza wapniem zawierają sód, potas, cynk i magnez. Szpik kostny stanowi źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych.
  Muszą to być tzw. KOŚCI MIĘSNE tj. skrzydełka, szyjki, żebra. W czasie gryzienia nawet jeśli trafią się ostre odłamki, będą one otulone warstwą mięsa, przez co nie będą stanowić zagrożenia dla przewodu pokarmowego. Nie wolno podawać gołych kości, które są pozbawione mięsa. Kości, które podajemy BEZWZGLĘDNIE muszą być surowe. Kości, które wcześniej zostały poddane jakiejkolwiek obróbce termicznej stanowią zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia zwierzaka. Gotowane kości są bardzo kruche, przy gryzieniu łamią się tworząc ostre szpilki. Jeżeli nasz kot nie radzi sobie z ich gryzieniem, posiłki są gotowane lub jest to dieta dla kota z chorą trzustką i/lub nerkami – nie podajemy kości.
• Żółtka jaj są bogate w witaminy A,D,E,K oraz witaminy z grupy B (głownie B₂). Zawierają żelazo, a także fosfor, oraz w mniejszej ilości  potas, magnez, wapń. Są doskonałym źródłem nienasyconych kwasów omega-3. Podajemy 1 żółtko na 1kg mięsa. Jeśli kot ma uczulenie na kurczaka, nie podajemy żółtek jaj kurzych. Do wyboru wtedy mamy żółtka przepiórcze, kacze czy gęsie. Dla kotów, którym konsystencja żółtka nie odpowiada można kupić i podawać suszone żółtko.
• Warzywa nie są konieczne w diecie kota. Stosuje się je u kotów mających problem z zaparciami. Warzywa powinny stanowić ok 5% całej dawki. Stanowią one balast i muszą być podawane po obróbce termicznej oraz dobrze rozdrobnione. Warzywa w diecie kota: dynia, burak, cukinia, marchewka, pietruszka, brokuł, pomidor, seler.

Inne

Żeby koci posiłek w pełni pokrywał zapotrzebowanie na składniki odżywcze musi być wzbogacony o niezbędne dodatki paszowe, często nazywane suplementami. Dodatki te można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza z nich to suplementy obowiązkowe, które znaleźć się muszą w dawce dla każdego kota (tylko w różnych ilościach). Druga kategoria to suplementy dodatkowe, czyli takie których nie musi dostawać każdy kot (wybierane są pod indywidualne potrzeby zwierzęcia).

• Do podstawowych i obowiązkowych należy Tauryna. Jest to aminokwas siarkowy, szczególnie ważny dla kota. Występuje w formie krystalicznej, należy ją dobrze rozpuścić w ciepłej wodzie przed dodaniem do posiłku.
• W kocim posiłki konieczny jest także suplement wapnia. Jest to pierwiastek istotny dla układu kostnego i zębów, jak również układu mięśniowego i nerwowego. Dostarczyć go można, dodając do posiłku mączkę ze skorupek jaj lub cytrynian wapnia lub wapno z alg. Mączka ze skorupek jaj – składa się w ok. 95% z węglanu wapnia i ma wysoką przyswajalność (na poziomie ok. 90%). Należy przy niej zwracać uwagę na stopień rozdrobnienia – drobniejsza jest lepiej przyswajalna i nie podrażnia układu pokarmowego.
  Warto pamiętać, że u zwierząt z silną alergią na kurczaka, skorupki mogą wywoływać pogorszenie samopoczucia ze względu na drobne białkowe zanieczyszczenia w preparacie.
  Innym źródłem wapnia jest cytrynian wapnia – czyli inaczej sól wapniowa kwasu cytrynowego. Ze względu na kwaśne pH cytrynian wspomaga funkcje kwasu żołądkowego, co ma korzystny wpływ na procesy trawienne zwierząt na diecie surowej.  Polecany jest także dla kotów mających problem ze struwitami. Cytrynian wapnia jest bardzo wysoko przyswajalny i dobrze biodostępny (570,5 g/mol). Trzecią opcją jest wapno z alg – tutaj źródłem wapnia są algi morskie z gatunku Lithothamnium calcareum, zawierające czyste organiczne związki wapnia. Wybierając, którykolwiek z tych preparatów, musimy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego stosunku ilości wapnia do fosforu.
• W domowym posiłku należy także uzupełnić żelazo. Mięso, zarówno surowe, jak i gotowane jest po skrwawieniu. Więc poziom tego pierwiastka jest niższy niż w ofiarach zjadanych w całości przez koty. Do suplementacji tego pierwiastka mamy do wyboru dwa preparaty: suszoną hemoglobinę wołową lub wieprzową. Hemoglobina jest zalecana szczególnie dla kotów rosnących, zwierząt w okresie rekonwalescencji, dla seniorów oraz kotów ze stwierdzoną anemią.
• Do podstawowych dodatków należy także jod – najpopularniejszym suplementem jest mączka z alg morskich. Należy tylko uważać, by nie dostarczać go za dużo. U kocich seniorów podaż tego pierwiastka powinna być niższa i dopasowana do stanu zdrowia i wyników kota. U kotów ze zdiagnozowaną  nadczynnością tarczycy zdarza się, że należy całkowicie zrezygnować z tego suplementu w mieszance.
• Warto dostarczyć kotu sód używając np. soli niejodowanej. Wyliczając zawartość sodu, trzeba pilnować, by zachować odpowiedni stosunek do potasu. Sól musi być bezwzględnie niejodowana, ponieważ zawartość jodu uzupełniania jest już przez algi!
• W mięsie występuje niedobór kwasów Omega 3 na rzecz kwasów Omega 6. Dlatego też muszą być one dodatkowo dostarczane z zewnątrz. W grupie Omega 3 najważniejsze są kwasy Eikozapentaenowy (EPA) i Dokozahesaenowy (DHA), które działają przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo i przeciwalergicznie. Zapotrzebowanie kota na kwasy Omega 3 to 30-40 mg EPA/kg masy ciała. kwasy Omega 3 pozyskuje się głównie z ryb. Polecane preparaty zawierające je to:
• Oleje z dzikiego łososia i ryb łososiowatych,
• Preparaty zawierające wysyntetyzowane frakcje rybnych olejów Omega3,
• Oleje z kryla antarktycznego
• Najpopularniejszym suplementem witaminy D jest olej z wątroby dorsza. Odpowiedni udział witaminy D w diecie zapobiega m.in. rozwojowi krzywicy u zwierząt w okresie wzrostu, wpływa korzystnie na stan skóry i sierści oraz na układ kostny jak i wspomaga regenerację tkanek. Niedobory witaminy D w diecie mogą wpływać niekorzystnie m.in. na przemiany wapniowo-fosforowe. Innymi źródłami witaminy D może być także tran – należy zwracać tu szczególną uwagę na ilość jednostek witaminy w preparacie oraz na jego czystość i pochodzenie.
• Innym ważnym dodatkiem jest kompleks witamin z grupy B. Dostarczyć je można, dodając suszone drożdże browarnicze. Są to nieaktywne drożdże! Drożdże (Saccharomyces cerevisiae) mają pozytywny wpływ na stan skóry i sierści, pracę układu nerwowego. Dodatkowo udział drożdży w diecie wspomaga układ odpornościowy organizmu, a także może poprawiać smakowitość pokarmów.
• Suplementem witaminy A jest wątroba, w której jest ona w naturalny sposób kumulowana i skąd jest też bardzo łatwo przyswajana. Koty muszą otrzymywać ją w postaci formy aktywnej, ponieważ nie mają zdolności przekształcania beta-karotenu w retinol.
• Niezbędne jest także dostarczenie witaminy E. Jest ona dostępna w postaci proszku dedykowanego psom i kotom lub w kapsułkach. Witamina E to silny przeciwutleniacz, chroniącym błony komórkowe przed uszkodzeniami wywoływanymi przez wolne rodniki, hamuje procesy oksydacyjne tłuszczów, bierze udział w regulacji procesów krzepnięcia krwi i wpływa na pracę układu nerwowego. Jest to też naturalny konserwant.

Czego należy unikać w żywieniu domowym?

Gdy przygotowujesz posiłek dla swojej rodziny oczywistym jest, że wybierasz składniki zdrowe i bezpieczne. Tak samo zrób układając jadłospis dla kota. Zastanów się na co Twój kot ma uczulenie, po czym jest ospały lub ma zaparcia i wyeliminuj szkodliwe dla niego elementy na dobre. Pamiętaj, że Twojemu kotu nie wolno podawać:

•  Surowego mięsa i podrobów z dzika i podrobów wieprzowych (może ona zawierać wirusy nieszkodliwej dla ludzi choroby Aujeszkyego, która dla kotów jest śmiertelna);
• Roślin cebulowych;
•  Kawy, herbaty, czekolady, grzybów, alkoholu, ciasta drożdżowego, maku;
•  Nabiału
•  Ryb wędzonych i z puszek
•  Mięsa i podrobów nie świeżych, śmierdzących o zmienionym kolorze
•  Wypełniaczy typu pieczywo, makarony, kasze itp

Żywienie domowe to zdrowe i smaczne posiłki dla kota, dopasowane do jego potrzeb i preferencji. Oczywiście, ten model żywienia wymaga od opiekuna posiadania wiedzy, czasu i chęci. Nie należy się zniechęcać, bo w praktyce nie jest to trudne. Jeżeli chcesz sam przygotowywać pokarm dla kota, ale masz trudność z ułożeniem przepisu, możesz skorzystać z usług zoodietetyka, który przygotuje go dla twojego pupila.