Osobowość psa

To że psy różnią się między sobą wielkością, budową, szatą czy umaszczeniem widać na pierwszy rzut oka. Czy jednak różnią się między sobą zachowaniem? A może, ponieważ należą do jednego gatunku, wszystkie psy tak samo reagują na taką samą sytuację? Wystarczy jednak poobserwować kilka osobników aby przekonać się, że każdy pies reaguje w swój indywidualny sposób. Hodowcy psów nigdy nie mieli co do tego wątpliwości. Dlatego poprzez selekcję fenotypową, metodą prób i błędów tworzyli w końcu psy o cechach użytkowych zbliżonych do pożądanych. Użytkowość kształtowała zachowanie osobników i grupy użytkowej w oczekiwany, względnie stały sposób – przykładem może być stójka u wyżłów. Nie oznaczało to jednak, że oddzielne psy zachowywały się identycznie. Poszczególne osobniki chociaż reagują w sposób charakterystyczny dla grupy\rasy\linii hodowlanej to mimo to różnią się między sobą. Mają indywidualne, względnie stałe reakcje\zachowanie, które pozwala odróżnić jednego psa od drugiego. Różnią się nawet jeśli mają identyczny wygląd i były wychowywane w tych samych warunkach. U ludzi takie indywidualne różnice nazywane są osobowością.

Czy w ogóle można mówić o osobowości u psa? Chociaż już w 1871 roku Darwin w swoim dziele „O pochodzeniu człowieka” wskazuje, iż człowiek nie jest wyjątkowy, a odmienność między ludźmi i zwierzętami dotyczy bardziej stopnia niż rodzaju umysłowości, to przez wieki odmawiano zwierzętom nawet odczuwania. Dopiero pod koniec wieku XX idea, że zwierzęta odczuwają i mają bogate życie emocjonalne znalazła potwierdzenie w badaniach naukowych. Zainteresowanym przykładami takich zachowań u różnych zwierząt polecam książkę „O zakochanych psach i zazdrosnych małpach”. Skoro zwierzęta, a więc i psy, mają życie emocjonalne i możemy mówić o ich osobowości to nasuwają się pytania w jaki sposób powstaje osobowość, skąd biorą się różnice osobowości, czy można je zmierzyć i jak? Badania porównawcze człowieka i psa pokazały, że różnice osobowości psów istnieją i mogą być zmierzone u psa podobnie jak u człowieka.

Skąd bierze się osobowość? Czy jest uwarunkowana tylko genetycznie? Odpowiedzi na te pytania u ludzi daje badanie nad wpływem dziedziczności na osobowość, przeprowadzone na bliźniętach jednojajowych. Genetycznie identyczne bliźniaki, wykazują różnice w swoim zachowaniu, co wskazuje na różnice w osobowości. Gdyby osobowość była uwarunkowana tylko genetycznie, to różnic tych nie powinno być. Tymczasem badanie ujawniło identyczność (dziedziczność) jedynie 30-50% poszczególnych cech osobowości. Reszta była różna. Co spowodowało te różnice u identycznych organizmów? Środowisko. Otoczenie. Zdobyte doświadczenie i wychowanie. Dopasowywanie się do warunków otoczenia poprzez modyfikację zachowania jest zgodnym z logiką ewolucji naturalnym procesem pozwalającym przetrwać gatunkowi.

Naukowcy odpowiedzieli już pozytywnie na pytanie czy psy mają osobowość. Kolejnym pytaniem jest jak osobowość psa powstaje i czy można ją kształtować. Czy pies rodzi się z ukształtowanym zapisem osobowości czy może jest ”tabula rasa” (czystą tablicą), którą dopiero doświadczenie zapisuje treścią tworząc osobowość? Okazuje się, że działają oba mechanizmy. Pies rodzi się z genetycznie zaprogramowanymi instynktami i predyspozycjami zachowań (zależnymi od neuroprzekaźników), które uzupełniane są wzorcami zachowań powstającymi w wyniku interakcji z otoczeniem. Z badań naukowców wynika, że dziedziczeniem objętych jest 3 – 50% cech osobowości psa. W zależności od okresu rozwojowego w którym owo uzupełnienie\wdrukowanie następuje oraz siły i powtarzalności bodźca, reakcja psa może stać się reakcją bezwarunkową (odruchową). Tak suka „wdrukowuje” szczeniętom wzorce swojego zachowania (imprinting). Tak hodowcy psów pasterskich wygaszają instynkt łowczy w stosunku do zwierząt, które mają być chronione przez psy.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie. Szczególne znaczenie ma jednak okres szczenięcy i młodzieńczy, a w nich okres socjalizacji. Socjalizacja jest naturalnym procesem rozwoju osobowości i kształtowania relacji z otoczeniem. Trwa od 3 tygodnia do 3 miesiąca życia psa (ok. 70 dni). Jest procesem zakodowanym genetycznie i występuje u wszystkich psów nie wykazując znaczących różnic związanych z rasą psa. Wraz z momentem osiągnięcia zdolności odbierania i przetwarzania informacji pies tworzy obraz siebie i otaczającego świata. Wrodzone cechy biofizyczne wpływają na jego aktywność oraz sposób eksploracji otoczenia. Zdobyte doświadczenie kształtuje zachowanie psa, które nabiera cech stałości i powtarzalności tworząc osobowość psa. Socjalizacja realizowana jest w postaci mechanizmu przyciągania i obawy. Etapy procesu socjalizacji:
– nabycie świadomości gatunku – jestem psem;
– nauka komunikacji i jej doskonalenie – wokalizacja, mowa ciała;
– rozwijanie umiejętności społecznych – w zabawie z matką i rodzeństwem.
– testowanie swoich możliwości – eksploracja środowiska
Przyjmuje się, że socjalizacja kończy się w wieku 12 tygodni. Chociaż są relacje późniejszej socjalizacji nawet w wieku 16 tygodni, to jako nieprzekraczalną górną granicę okresu socjalizacji należy przyjąć 14 tygodni.

Badania pokazują, że właściciel poprzez odpowiednie wychowywanie ma wpływ na kształtowanie zachowania się szczeniąt. W efekcie zmniejsza się ilość zachowań nieakceptowanych przez właściciela czy społeczeństwo. Dodatkowo badanie to wykazało, że pomimo iż większość szczeniąt w grupie badanej była wzięta z hodowli w wieku poniżej 2 miesięcy, to wychowywanie przez świadomego właściciela dało lepsze efekty niż w grupie kontrolnej.